در این مطلب به بررسی عناصر مختلف بسته‌بندی دارویی به ویژه کپسول‌ها با هدف اطمینان از رسیدن ایمن داروها به داخل دارو‌خانه و به دست مصرف‌کننده می‌پردازیم. در ساخت محصولات دارویی کپسولی، بسته‌بندی کپسول تضمین کننده کیفیت می‌باشد و در مجموع اقدامات بسته‌بندی انجام شده با هدف کسب اطمینان از کیفیت محصولات دارویی که استفاده زیادی دارند و سالم ماندن آنها اهمیت دارد را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
فهرست مطالب:(با کلیک بر روی هر عنوان به توضیحات بیشتر هدایت می شوید)
صنعت بسته‌بندی در سراسر جهان به ارزش خالص بیش از 280 میلیارد دلار تخمین زده شده است، جایی که محصولات بهداشتی و دارویی بخش قابل‌توجهی از حدود هشت درصد (22.4 میلیارد دلار) از کل صنعت بسته‌بندی را تشکیل می‌دهند. چند دهه پیش، تولیدکنندگان دارو در فرایند بسته‌بندی، فرمولاسیون طراحی جعبه را آخرین مرحله در خط تولید می‌دانستند اما اکنون فرایند بسته‌بندی به طور ذاتی در مرحله توسعه مشاهده می‌شود تا مشخصات محصول و دوز داروها مشخص شوند.
 |
 |
مصرف‌کنندگان دارو در کشورهای مختلف از نظر کیفیت بسته‌بندی هر نوع شرکتی نسبتا آگاه هستند و نام تجاری یک شرکت بیان‌کننده قابلیت اطمینان تولیدکننده است. بسته‌بندی کپسول یکی از عناصر اصلی بازاریابی است که از طریق آن تولیدکنندگان محصولات خود را از محصولات رقبا متمایز می‌کنند.
جعبه برای استفاده دارویی، محفظه‌ای است که در آن دارو و کپسول نگهداری می‌شود. جعبه در بسته‌بندی کپسول برای محافظت از یک دارو به طور مستقیم مورد استفاده قرار می‌گیرد. جعبه و بسته شدن آن در بسته‌بندی کپسول نباید از نظر فیزیکی یا شیمیایی با ماده موجود در داخل به هر روشی که کیفیت آن را تغییر دهد، در تماس قرار بگیرد.
شرایط زیر شامل الزامات عمومی برای نفوذپذیری جعبه در بسته‌بندی داروها به‌ویژه کپسول می‌باشد.
• جعبه باید کاملاً بسته باشد و باید از محتویات داخل جعبه نسبت به مواد خارجی محافظت کنند. این بخش از بسته‌بندی می‌تواند در سالم نگه‌داشتن ماده یا ازدست‌دادن ماده در شرایط عادی حمل‌ونقل یا ذخیره‌سازی بسیار کارامد واقع شود.
• جعبه محکم بسته شده باید از دارو محافظت کنند. ازدست‌دادن بخشی از خواص ماده، فاسد شدن یا تبخیر در شرایط عادی استفاده، حمل یا ذخیره‌سازی نباید انجام شود.
• اگر قرار است چندین بار در ظرف باز شود ، باید به‌گونه‌ای طراحی شود که پس از بسته شدن مجدد ازنظر نفوذ هوا و آب، ضد آب و هوا باشد.
• ظروف بسته شده با هر متریک باید محتویات را از مواد اضافی و ازدست‌دادن ماده محافظت کند و از نفوذ ناپذیری برخوردار باشد.
• بسته‌بندی کپسول باید نسبت به هوا یا هر گاز دیگر در شرایط عادی حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی مواد نفوذ ناپذیر باشد و اشکال دارویی که به محافظت در برابر نور نیاز دارند باید در ظرف مقاوم در برابر نور نگهداری شود یا به همین دلیل خصوصیات ذاتی ماده‌ای که از آن تشکیل شده است دارای یک سری خواص می‌باشد که با توجه به این خواص، پوشش خاص روی آن اعمال شده است.
• محافظت از اثرات نور، ممکن است ظرف داخل یک پوشش مقاوم در برابر نور (مات) مناسب قرار داده شود و یا ذخیره شده در مکان تاریک نیز می‌تواند موثر باشد.
ازآنجا که مقررات جدید بسته‌بندی بر افزایش پایداری و افزایش طول عمر فرمولاسیون دارو متمرکز است، استانداردهای چاپ یا برچسب‌گذاری و رعایت نکات لازم برای بیمار در بسته‌بندی کپسول بسیار مهم است.
بسته‌بندی دارو را می‌توان به‌طورکلی در چهار دسته طبقه‌بندی کرد: بسته‌بندی اولیه، ثانویه، سوم و چهارم.
بسته‌بندی اولیه ماده‌ای است که محصول را در برمی‌گیرد، برای محافظت از فعالیت آن مانعی در برابر عوامل خارجی ایجاد می‌کند و دارو را سالم نگه می‌دارد.
بسته‌بندی ثانویه خارج از بسته‌بندی اولیه است که بسته‌های اصلی را با یکدیگر هم جعبه می‌کند.
بسته‌بندی سوم برای ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل عمده استفاده می‌شود، درحالی‌که بسته‌بندی کواترنر از ظروف بزرگ برای حمل‌ونقل به سرزمین دیگر استفاده می‌کند.
بسته‌بندی کپسول طرحی است برای اطمینان از حداقل حجم (محصول بهینه شده)، حداکثر پایداری برای سهولت در شناسایی مشخصات محصول (اندازه، شکل، رنگ، حجم، قدرت) و سهولت در استفاده یا توزیع محصول که استفاده از دارو مورد نظر را تسهیل می‌کند.
 |
یک بسته اولیه جداکننده فیزیکی محصول از محیط خارجی می‌شود که از اکسیداسیون هوا، رطوبت، آسیب مکانیکی، مواد شیمیایی، آلودگی میکروبی، گردوغبار و سایر سموم محیطی محافظت می‌کند.
بسته‌بندی اولیه و ثانویه سهولت حمل‌ونقل و توزیع یک واحد در نقطه واقعی فروش را تسهیل می‌کنند درحالی‌که بسته‌بندی سوم با وجود مقدار زیاد بسته‌بندی محصول و نوع فرمولاسیون برای حمل و ذخیره‌سازی متفاوت است.
برای نتیجه‌گیری، بسته‌بندی کپسول اهداف متعددی از حفاظت فیزیکی در برابر ضربه مکانیکی، لرزش، تخلیه الکتریکی یا دما و همچنین تازگی، تمیزی و عمر طولانی را تأمین می‌کند.
در بخش‌های بعدی تجزیه و تحلیل ماژول‌های بسته‌بندی کپسول مختلف موجود در صنعت داروسازی برای بسته‌بندی انواع قرص و کپسول با استفاده از انواع مواد و مکانیسم عملکرد آنها مورد بررسی قرار می گیرد.
دستگاه‌های بسته‌بندی مانند دستگاه پرکن، دستگاه آب‌بندی، دستگاه بسته‌بندی، دستگاه تسمه بسته‌بندی و تمیزکردن، خشک‌کردن و یا دستگاه‌های ضدعفونی‌کننده این مرحله نهایی بسته‌بندی اولیه در فرایند تولید دارو و به دنبال آن برچسب‌گذاری و کدگذاری محصول بسته‌بندی‌شده را تکمیل می‌کند. ماشین‌آلات بسته‌بندی مزیت کاهش نیروی کار را دارند.
• پلی‌وینیل‌کلراید (PVC):پ ی‌وی‌سی به دلیل کم‌هزینه بودن، اندازه منافذ بسیار کوچک (کمتر از 20 تا 25 میکرون)، انعطاف‌پذیری، استحکام و سهولت شکل‌گیری با استفاده از حرارت، متداول‌ترین ماده بسته‌بندی کپسول است.
ورقهای پی‌وی‌سی ترموفرم به طور گسترده‌ای برای بسته‌بندی حبابی شده برای کپسول‌های دارویی خوراکی در حالت خشک مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ورق پی‌وی‌سی با ضخامت 250 میکرون یا 0.25 میلی‌متر، عاری از مواد نرم‌کننده است که برای بسته‌بندی قرص و کپسول یا گرما زدایی، مناسب است زیرا ساختاری متناسب با شرایط شیمیایی کپسول‌ها را ارائه می‌دهد.
میزان انتقال اکسیژن (OTR) حدود 20 میلی‌لیتر در مترمربع در روز است. ورق PVC را می‌توان با رنگ‌دانه‌ها رنگ کرد تا از محافظت کامل در برابر اشعه ماورا بنفش در بسته‌بندی کپسول برخوردار شود.
بااین‌حال، پی‌وی‌سی برخی از معایب نفوذ رطوبت یا انتشار اکسیژن را در حضور رطوبت زیاد یا اکسیژن زیاد فراهم می‌کند. داروسازی ایالات متحده، انگلیس، اروپا و هند حاوی دستورالعمل‌های خاصی در مورد استفاده از PVC، PV dichloride ،PVDC و مواد افزودنی برای استفاده است که از آنها به‌عنوان مواد بسته‌بندی برای فرمولاسیون‌های خاص مانند قرص، کپسول و پودر بسیار کارآمد می‌باشند.
• پلی کلروتری فلوئور و اتیلن PCTFE،: PCTFE یک پلی‌اتیلن اصلاح شده (PE) است که از ورود یا خروج رطوبت از سطح ورقه‌ورقه شده دارو جلوگیری می‌کند. استانداردهای فارماکوپیا نشان می‌دهد که لمینت با ضخامت 15 - 150 میکرون تا 250 میکرون PVC برای حفاظت فیزیکی از فرمولاسیون بسته‌بندی کپسول است.
مقادیر رطوبت معمولی ذکر شده 0.06-0.40 گرم در مترمربع در روز است و همچنین ورقه ورقه شدن باعث ایجاد حفره‌های سخت عمیق در شکل‌دهی حرارتی می‌شود که این امر موجب از بین رفتن فرایند اصولی و استاندارد کپسول می‌شود.
• کوپلیمرهای الفین حلقوی (COC) یا پلیمرهای الفین حلقوی: (COP) COC یک رزین آمورف است که دارای خواص ترموفرمینگ خوب است، خصوصاً در سایر رزین‌های نیمه بلورین مانند پلی‌پروپیلن (PP)، پلی‌اتیلن (PE) یا پلی‌اتیلن ترفتالات اصلاح شده با گلیکول (PETg) در حباب‌های ورق آلومینیومی استفاده می‌شود.
واحدهای بسته‌بندی به‌عنوان تقویت‌کننده ترموفرمینگ، فیلم‌های حبابی شده پی‌وی‌سی چندلایه با COC، PVDC، PCTFE، PP یا PET را از طریق اکستروژن یا لمینت تهیه می‌کنند که پیشگیری از ورود حتی مقادیر کم رطوبت از 0.20 تا 0.35 گرم در مترمربع را در بسته‌بندی کپسول فراهم می‌کند.
• آلومینیوم : آلومینیوم، کاغذ آلومینیوم، آلومینیوم PET به طور معمول از ترکیباتی به حساب می‌روند که از مزایای وزن سبک، تیرگی مواد، رطوبت کم و OTR کم برای بسته‌بندی حبابی کپسول‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قسمتی که کپسول از ورق آلومینیوم جدا می‌شود را این مواد تشکیل می‌دهند که ساختار پایه بسته اولیه است. بسته به وزن محصول ضخامت این قسمت از کمتر از 1 میلی‌متر تا حداکثر 2 میلی‌متر متغیر است که به‌راحتی خارج کردن قرص یا کپسول از بسته‌بندی کپسول را فراهم می‌کند.
سطح مواد قسمت خارج کننده کپسول از ورق آلومینیومی باید با فرایند ترموست و پوشش سازگار باشد. پوشش‌های سفالی که به مواد درپوش افزوده می‌شوند،
وضوح تصویر چاپ را افزایش می‌دهند. اشکال، سبک‌ها، وزن‌ها و اندازه‌های مختلف را می‌توان با فویل آنیل شده یا بافت چندلایه برای درب ورق آلومینیومی تولید کرد. مواد لیزینگ معمولاً یک قسمت مهروموم شده را روی یک طرف ورق آلومینیومی چاپ می‌کنند.
آب‌بندی با کمک موارد پرکاربرد در آب‌بندی، با تنظیمات از پیش تعیین شده برای افزایش قدرت و تحمل بسته‌بندی کپسول انجام می‌شود.
• پلیمرهای سلولزی: پلیمرهای سلولزی یا لیگنین ترکیباتی برای محصولات بر پایه کاغذ هستند که محصولات متنوعی را تشکیل می‌دهند که به غلظت خمیر و لمینت بستگی دارد.
مواد مبتنی بر کاغذ کاربردهایی را در لیست بسته‌های اولیه با ترکیبی از آلومینیوم یا PET پیدا می‌کنند و بیشتر برای بسته‌بندی ثانویه و سوم محصولات واحد استفاده می‌شوند. مقواهای کاغذی، جعبه‌های راه راه و بسته‌بندی کاغذی برای محصولات پودری در حالت خشک ایده‌آل هستند و باید در محیط آزاد نگهداری شوند.
• فرایند قالب‌گیری یا حبابی کردن: بسته‌بندی کپسول در فرایند شکل‌دهی حرارتی، یک فیلم یا ورق پلاستیک از حلقه استفاده می‌شود و اگرچه یک ایستگاه گرمایش روی خط تاول است، هدایت می‌شود. صفحات (بالا و پایین) در این ایستگاه قبل از دمای گرم‌شدن پلاستیک نرم می‌شوند. پلاستیک گرم در بدو ورود به ایستگاه تشکیل‌دهنده تحت‌فشار زیاد (4 تا 8 میله) حفره تاول را به یک قالب منفی تبدیل می‌کند.
از ویژگی کمک پلاگین، می‌توان برای دست آوردن اشکال مختلف روی فیلم گرم استفاده کرد. این ویژگی منجر به ایجاد حفره حباب با توزیع دیواره یکنواخت‌تر می‌شود و معمولاً هنگامی‌که اندازه و شکل حفره از اندازه قرص و کپسول بزرگ‌تر باشد، استفاده می‌شود.
 |
 |
پوشش‌های حرارتی مهروموم شده برای بسته‌های حبابی، مهم‌ترین جز در کل سیستم است زیرا ترموپلاستیک حباب را به مواد درپوش متصل می‌کند.
شکل ظاهری و یکپارچگی فیزیکی بسته‌بندی کپسول به کیفیت پوشش مهروموم گرما بستگی دارد. با استفاده از غلتک، روش‌های فلکسوگرافی، چاقو یا اسپری با وزن مناسب پوشش که می‌تواند به درزگیری حرارتی مطلوب منجر شود،
می‌توان رول یا ورق مقوای چاپی را به‌عنوان حلال یا پوشش بر پایه آب استفاده کرد. یک پوشش حرارتی مهروموم شده موفق برای بسته‌های حبابی شکل کپسول باید براقی، وضوح، مقاومت در برابر سایش و گرم‌شدن را نشان دهد و باید بر روی فیلم‌های مختلف حباب‌دار بشود.
برای آب‌بندی سریع و جلوگیری از نفوذ گرما در فیلم حباب، برای دمای مهروموم، گرمای نسبتاً کم مطلوب است. به طور خاص، مقاومت آب‌بندی باید در حد تحمل از پیش تعیین شده باشد و باید برای عبور از دهانه یا کندن دهانه نیز مناسب باشد.
حباب‌های تشکیل‌دهنده سرد یا فویل شکل سرد (CFF) بسته‌بندی کپسول، در روند آب‌بندی درب از یک فیلم ورقه ورقهای مبتنی بر آلومینیوم استفاده می‌کند که با استفاده از منگنه، مانند مهر بر روی قالب کپسول فشار داده می‌شود.
درب آلومینیوم کمی کشیده شده و شکل نهایی بسته‌بندی تشکیل شده را حفظ می‌کند. مزیت اصلی حباب‌های تشکیل سرد استفاده از مواد بر پایه آلومینیوم است که تقریباً مانع کامل نفوذ آب و اکسیژن هستند و در نتیجه ماندگاری محصول را افزایش می‌دهند (تاریخ انقضا). بااین‌حال، از نظر سرعت تولید، کند است و در مقایسه با فرم دمایی و عدم شفافیت بسته، معایبی را شامل می‌شود.
تمام محصولات دارویی تمام شده باید با برچسب‌گذاری مشخص شوند. قانون ملی برای بسته‌بندی کپسول، تولیدکنندگان دارو را ملزم به رعایت حداقل موارد زیر کرده است:
• نام محصول دارویی
• لیستی از ترکیبات فعال در صورت وجود، با نام‌های غیراختصاصی بین‌المللی INNکه مقدار آن را نشان می‌دهد
• گزارشی از محتوای خالص، به‌عنوان‌مثال تعداد واحد دوز، جرم یا حجم
• تعداد دسته اختصاص‌داده‌شده توسط سازنده؛
• تاریخ انقضا به شکل رمزگذاری نشده
• هرگونه شرایط خاص نگهداری و یا اقدامات احتیاطی که در کار با آن لازم باشد رعایت شود
• دستورالعمل‌های استفاده، و هرگونه هشدار و احتیاط احتمالی که لازم باشد
• نام و آدرس سازنده یا شرکت یا شخصی که مسئول قراردادن محصول در بازار است
بسته‌بندی کپسول به منظور حفظ ایمنی مواد دارویی در کارخانه تا رسیدن به دست مصرف‌کننده است. اگر تمام مراحل بسته‌بندی به درستی انجام بگیرد، عمر دارو بیشتر شده و درمقابل عواملی مانند، رطوبت و اکسیژن هوا یا دمای بیش از حد فاسد نمی‌شود.
تولیدکنندگان دارو همواره سعی دارند از جدیدیترین روش‌ها برای فرایند بسته‌بندی دارو استفاده کنند. به‌علاوه بر این فرایند نظارت جدی و مستمر صورت می‌گیرد تا داروهای فاسد با بسته‌بندی نامرغوب و بی‌کیفیت وارد بازار نشود.
واحد تحقیق و توسعه مجتمع چاپ و بسته بندی کیان مهر