چاپ و طراحی انواع جعبه دارویی دارای روش های مختلفی را شامل می شود که در آن هنر، بهداشت و صنعت با هم ادغام شده است. تولید و طراحی جعبه دارو، در رده بسته بندی‌های بهداشتی قرار می گیرد. به دلیل حساسیت موضوع، چاپ و طراحی جعبه دارو باید متناسب با شرایط و ضوابطی باشد که از سوی وزارت بهداشت هر کشور بخشنامه می شود. نکته بسیار مهم دیگری که باید به آن توجه کنید استفاده از مقواهای بهداشتی است. استفاده از اشکال و علائم مشخص کننده دارو در چاپ جعبه نکته دیگری است که توسط وزارت بهداشت تعیین می‌شود. استفاده از طرح های خلاقانه و با کیفیت، مسئله ای است که توسط طراحان و به صورت سلیقه ای طراحی می‌شود، داروی تولیدی باید توان رقابت با مشابه خارجی را داشته باشد، یک طرح خلاقانه تاثیر زیادی بر افزایش اعتماد مصرف کنندگان دارد.
همان طور که می دانید دارو به دلیل حساسیت در ساخت و تولید باید دارای جعبه ای مشخص و قابل تمایز با سایر محصولات باشد و نام و مشخصات دارو به وضوح بر روی جعبه دارو درج شده باشد، می توان گفت به دلیل حساسیت موضوع، مصرف کنندگان داروها بایستی نسبت به نام دارو، نوع آن یا دوز احتمالی دارو مطلع باشند. داروها به انواع و اشکال مختلفی تولید و عرضه می گردند که از آن جمله می‌توان به شربت‌ها، قرص‌ها، پمادها کرم‌ها و ده ها مورد دیگر اشاره کرد. افزون بر این باید دانست که انواع و اقسام این داروها ابعاد مختلفی دارند، علاوه بر ابعاد مختلف نوع و طرح یک محصول می‌تواند متفاوت باشد. از قرص‌های کوچک گرفته تا کپسول‌ها می‌توانند داخل جعبه های دارو قرار گیرند. باز هم در این جا باید اشاره کنیم که در مورد داروها بر خلاف سایر محصولات بسته بندی شده اطلاعات اهمیت بسیار زیاد و حیاتی می یابد.
دلیل این امر هم روشن است داروها تاثیرات مختلفی روی بدن می گذارند و بدن را مجبور به انجام واکنش‌های مختلفی می کنند. واکنش‌هایی که می تواند سازنده و در جهت بهبود سلامت انسان باشد و در مواردی ممکن است مخرب و ویران گر باشد. این ویران گری می تواند در مواردی سبب آسیب های جدی به سلامت فرد یا مرگ نیز شود. مواردی مانند خوردن یک قرص اشتباه یا عدم آشنایی با نحوه صحیح مصرف، عدم آشنایی با تداخل های دارویی با سایر داروها و... این ها همه از عواملی هستند که می تواند این آسیب‌های جدی را به وجود آورند. به همین علت است که شرکت‌های داروسازی و تحت نظارت نهادهای قانونی و دولتی می بایست اطلاعات کافی را روی جعبه داروها نیز درج کنند. از این رو همواره از چاپخانه‌ها و طراحان جعبه‌های دارویی دقت می کنند که اطلاعات و نوشته به شکلی دقیق و صحیح روی جعبه ها جای بگیرند. افزون بر این مواردی که گفته شد، تقاضاهایی در مورد نوشتن این اطلاعات به چند زبان زنده و رایج آن منطقه نیز هست. اینجاست که کار طراح اهمیت پیدا می کند.
در طراحی جعبه دارو بایستی قبل از هر چیز به ابعاد آن توجه کرد. جعبه ای که برای یک شربت بزرگ طراحی می شود قطعا متفاوت با طراحی بسته بندی چند ورق قرص است. البته طراحان زبردست بسته بندی دارویی می دانند که چه طرحی برای چه دارویی مناسب است. برای یک طراح بسته بندی، پس از انتخاب ابعاد، انتخاب رنگ اهمیت بسیار زیادی می یابد.
رنگ می بایست به شکلی روانشناختی همسو با خود قرص و کارکرد آن باشد. یکی دیگر از مواردی که طراحان باید دقت کنند، انتخاب شکل هندسی جعبه که عمدتا مرتبط به استوانه ای بودن آن یا انتخاب شکل مکعب مستطیل برای آن است، که در این زمینه نیز اهمیت زیادی می یابد. البته قرار دادن عنوان قرص نیز از دیگر وظایف طراحان بسته بندی مناسب است که باید به آن هم توجه زیادی شود. باید طراحی روی بسته بندی طوری باشد که در ابتدا نام داروی مورد نظر به چشم بیاید.
زیبایی جعبه های دارویی در کنار اطلاع رسانی دقیق و نکات مصرف، بازاریابی قوی برای شرکت های تولیدی دارو را به همراه دارد. مسئله طراحی و ساخت جعبه های دارویی یک مسئله نوآورانه و زیبا در صنعت داروسازی، به صورت یک روند جدید است. در زمان قدیم جعبه های ساده و سفید رنگ مکعب مستطیل شکل، برای بسته بندی دارو متداول بوده است. اما این جعبه ها از متدهای بازاریابی به دور هستند و زیبایی ندارند. بازاریابی در داروهای ایرانی بسیار کم اهمیت بوده اند و به همین علت داروهای خارجی بیش از کالاهای ایرانی با کیفیت یکسان در داروخانه‌ها به فروش می‌رسند. برای افزایش زیبایی جعبه‌های دارویی ابتدا باید به طراحی مجدد جعبه‌های دارویی توجه کرد. طراحی جعبه های دارویی و بررسی نکات آن نیازمند به بحث های طولانی و گفتارهای متعدد است. اما ما در این مطلب تلاش داریم که بدانیم برای زیبایی جعبه های دارویی چه کارهای تکمیلی انجام می شود. برای افزایش زیبایی جعبه های دارویی پس از چاپ خدمات دیگری مانند روکش دار کردن، ورنی کردن، طلاکوب و ... انجام می شود که در ادامه به بررسی آنها می پردازیم. روش‌های دیگری نیز مانند پوشش دار کردن یووی و سلفون کردن هم هست که می‌توان به طور کامل بررسی شود. در اینجا به شرح دیگر روش های زیبایی جعبه‌های دارویی می‌پردازیم.
روکش های ورنی دارای دو نوع سرد و گرم هستند و به شیوه سیلک اسکرین چاپ می شوند. ولی چون مواد نفتی در نوع گرم آن استفاده می گردد بوی بدی دارند و برای جعبه های دارویی خیلی کاربرد ندارند. از این روش برای کارهای تبلیغاتی چون بروشور و کاتالوگ استفاده می‌شود. اما ورنی سرد اینطور نیست. به این دلیل که مشخصا برای چاپ با ماشین‌های افست طراحی شده است. این روش تنها پوششی برای تثبیت رنگ و مطالب چاپی هستند. این پوشش ورنی سرد تنها به صورت یک لایه روی جعبه قرار می گیرند اما هیچ نوع براقی و جلا دهندگی خاصی به جعبه نمی‌دهند به همین دلیل در زیبایی جعبه تأثیری ندارند و تنها استحکام ایجاد می کنند. در واقع می توان گفت به طور کلی استفاده از پوشش ورنی به علت داشتن مواد شیمیایی در جعبه‌های دارویی از سوی وزارت بهداشت ممنوع شده است اما در داروهایی که با جعبه در ارتباط نیستند می‌شود استفاده کرد. به طور کلی مواد شیمیایی بر روی پوشش ورنی بر روی محصولات داخل جعبه اثرگذار است و برای سلامتی مضر هستند که این مطلب را می‌توان به عنوان یک نقطه ضعف برای پوشش جعبه های دارویی با ورنی دانست.
این روش یکی از بهترین روش‌های مؤثر برای افزایش زیبایی جعبه‌های دارویی است. جلوه بصری که این روش ایجاد می کند به جعبه ظاهری لوکس و زیبا می دهد. انواع روش‌های برجسته کاری به روش‌های زیر انجام می‌شود. برجسته کاری ساده معمولاً با طلاکوبی انجام می شود. این گونه طراحی، یک کار ساده شیک است که اثر گذاری بالایی را بر روی افراد مصرف کننده دارد. نوع دیگر این روش، برجسته کاری ناآشکار است که تنها منجر به برجستگی سطح می‌شود و از طلاکوبی یا مرکب در آن سطح استفاده نمی‌شود. در این روش تنها سطح برجسته می‌شود که با یووی موضعی می‌توان این قسمت برجسته را براق کرد. نوع دیگر از روش برجسته کاری، برجسته کاری انطباق یافته می‌باشد، که سطح برجسته با عناصر چاپ شده یا طلاکوبی شده انطباق می‌یابد و به زیبایی جعبه کمک شایان توجهی می نماید. برجسته کاری ترکیبی روش دیگری از برجسته کاری جعبه‌های دارویی است که در این حالت همزمان عملیات برجسته کاری و طلاکوبی توسط یک قالب انجام می شود. در این روش ظاهری لوکس و چشم گیری به جعبه داده می‌شود. البته از این روش برای جعبه‌های آرایشی بیشتر استفاده می شود. برجسته کاری پاستلی هم مانند روش‌های دیگر برجسته کاری است اما با این تفاوت که با ایجاد سایه‌های رنگی در سطح کار همراه است. این روش در طراحی جعبه برای کودکان بسیار کاربردی است. در برجسته کاری پرداخت کاری شده، سطح کار حالتی صیقلی و لعاب خورده می یابد و یکی دیگر از روش‌های برجسته کاری است. داغ زنی نیز یکی دیگر از روش های برجسته کاری است که مانند مهر و موم کردن نامه‌ها در زمان قدیم، نام دارو با افزایش حرارت بر روی جعبه حک می‌شود.
کسانی که در کار طراحی جعبه برای دارو هستند باید توجه داشته باشند که در ابتدا جعبه های دارو بر اساس نوع دارو، مقدار مصرف، مخاطب دارو و ... طراحی کنند. طراحان باید اندازه دقیق دارو، وزن و ابعاد آن را بدانند و محل چاپ اطلاعات را مشخص کنند. باید توجه کنید که طرح اولیه به کارشناسان وزارت بهداشت ارسال می شود تا مورد تایید قرار بگیرد و پس از تائید به مرحله چاپ وارد می شود. در مرحله چاپ ابتدا نوع مقوا انتخاب می‌شود مقواهای جعبه‌های دارویی حتماً باید بهداشتی باشند و مقوای پشت سفید و ایندربرد که بیشترین استانداردهای بهداشتی را دارند، بهترین گزینه هستند. در مرحله چاپ نیز نکات بهداشتی رعایت می گردند و جعبه نهایی آماده است. بر اساس نوع دارو و مخاطب آن یک سری خدمات تکمیلی مانند یووی، سلفون کشی برجسته سازی و طلا کوبی و... انجام می‌گیرند. حال به مرحله تیغ زنی و برش جعبه می رسیم. در آخر آنچه که تهیه شده است به شرکت دارویی فرستاده می شود تا داروها وارد جعبه شوند.
در طراحی و چاپ جعبه های دارویی، ساخت قالب و تیغ برای کارهای چاپی جزء جدا نشدنی از مرحله چاپ می‌باشد. قبل از تولید انبوه جعبه‌های دارویی یک نمونه سه بعدی چاپ می‌شود تا اشکالات آن و نحوه استفاده از آن بررسی شود. داروها باید به سهولت از جعبه خارج شوند اما به همان نسبت باید جعبه ی مقاوم داشته باشد تا دارو از صدمات فیزیکی محافظت شود. در طراحی و چاپ جعبه های دارویی، طرح اولیه را الگو می‌گویند. پس از تائید الگو توسط وزارت بهداشت، از الگو یک قالب تهیه می شود تا بر اساس آن دیگر جعبه ها ساخته شوند. قالب تیغ و قالب برجسته دو قالبی هستند که در انواع چاپ ها به صورت های مختلف استفاده می شوند. چون بسته بندی جعبه های دارویی اهمیت دارد این قالب ها توسط دستگاه های دقیق تری به نام BOBBST انجام می شود. در برخی چاپ ها این مراحل همزمان انجام می شود اما برخی از دستگاه ها مانند دستگاه لترپرس قالب تیغ و برجسته باید جدا باشند تا کیفیت جعبه نهایی بالا باشد.
انتخاب قفل درب و کف جعبه های دارویی اهمیت دارد زیرا علاوه بر تأثیر بر نحوه استفاده در محافظت از کالا نیز اهمیت دارند. چند مدل از قفل های درب و کف جعبه های دارویی به شرح زیر است:
• قفل ساده
• کف قفلی
• قفل لاگباتم
• قفل کیبردی
• قفل منقسم دار
• درب و کف روی هم
اما این که کدام یکی از این قفل ها مناسب داروی مورد نظر هستند توسط طراح جعبه تعیین می شود. انتخاب قفل بر اساس نوع دارو، نوع مصرف، اهمیت دارو و سهولت دسترسی به آن مشخص می شود. در داروهای با اهمیت که باید سهولت دسترسی به دارو بالا باشد قفل ساده بهترین گزینه است. این قفل یکی از ساده‌ترین قفل‌های انواع جعبه است که بعد از بسته شدن درب یک زائده یک تا دو سانتی به داخل خود جعبه برگشته و درب جعبه را قفل می کند. این قفل هم برای کف جعبه و هم برای درب جعبه مورد استفاده قرار می‌گیرد. دیگر قفل ها برای جعبه های بهداشتی و داروهای کم اهمیت تر بعد از قفل ساده، استفاده می شود. برای محصولات بهداشتی آرایشی تنها زیبایی و لوکس بودن قفل جعبه است که اهمیت دارد زیرا زیبایی در این محصولات در بازاریابی امری اساسی محسوب می شود.
جعبه های بسته بندی دو وظیفه مهم را برعهده دارند یکی حفاظت از کالای داخل بسته بندی و دیگری تبلیغات و جلب نظر مشتری برای خرید کالای درون بسته بندی است. اما بسته بندی های دارویی وظیفه سومی هم دارند که آن حفاظت از داروی داخل بسته بندی در مقابل آلودگی ها محیطی است. این مطلب اهمیت طراحی بسته بندی مناسب جعبه دارو را نشان می دهد.
واحد تحقیق و توسعه مجتمع چاپ و بسته بندی کیان مهر