چاپ و بسته‌بندی محصولات متنوعی که امروزه در کارخانه‌ها و صنایع گوناگون تولید می‌گردد، با دقت و ظرافت خاصی صورت می‌گیرد.در حال حاضر کالاها و فرآورده‌های بسیار زیادی تولید می‌شوند که هر یک از آنها نیاز به چاپ و بسته‌بندی مخصوص به خود را دارند. زیرا هر محصولی دارای ویژگی‌های منحصر به فرد است و باید برای حفظ کیفیت و ماندگاری این ویژگی‌ها در بسته‌بندی مناسبی قرار گیرد.
همچنین تولیدکنندگان باید در بازار رقابتی موجود، بیشتر از گذشته به موضوع چاپ و بسته‌بندی توجه نمایند. طرح‌های رنگی و جذابی که بر روی بسته‌بندی محصولات چاپ می‌شود، می‌تواند نقش بسزایی در جلب توجه مشتریان داشته باشد.در صنعت چاپ و بسته‌بندی بعد از این که طرح مناسب برای روی جعبه محصول انتخاب شد، باید بر روی بسته‌بندی چاپ گردد.
فهرست مطالب:(با کلیک بر روی هر عنوان به توضیحات بیشتر هدایت شوید.)
فرایند چاپ با شیوه‌های مختلفی قابل انجام است وبا توجه به دیدگاه‌های گوناگونی طبقه بندی می‌شود. معمولا وقتی در مورد چاپ صحبت می‌شود، چاپ کتاب یا مجله اولین چیزی است که به ذهن می‌رسد. در حالی که صنعت چاپ بسیار پیشرفت نموده و برای کارهای گوناگونی از جمله کارت ویزیت، کاتالوگ، بروشور و انواع بسته‌بندی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
 |
 |
بسته‌بندی کالاهای گوناگون دارای جنس‌های متفاوتی مانند شیشه، پلاستیک، کاغذ و پارچه است.
بنابراین انواع چاپ بر اساس جنس، شکل، طریقه مصرف و غیره می‌تواند متفاوت باشد. به طور کلی انواع چاپ به سه گروه چاپ مستقیم، چاپ غیر مستقیم و چاپ غیر تماسی تقسیم می‌شود.
در چاپ مستقیم سطحی که فرایند چاپ بر روی آن صورت می‌گیرد در تماس مستقیم با فرم چاپ است.
از این نوع چاپ در روش‌هایی مانند لترپرس، کلیشه، سیلک اسکرین، باتیک، هلیو گراور، طلاکوب، فلکسو و نایلوپرینت استفاده می‌گردد.
در چاپ غیر مستقیم سطح چاپ شونده، تماس مستقیم با فرم چاپ ندارد. بنابراین طرح اولیه بر روی یک لایه بیرنگ انتقال می‌یابد و سپس از روی این لایه بی رنگ بر روی سطح نهایی قرار می‌گیرد.
چاپ افست یکی از معروف‌ترین روش‌های این نوع چاپ شناخته می‌شود. در چاپ غیر تماسی نیز فرایند چاپ به طور کلی در اثر تماس انجام نمی‌شود و پودر یا جوهر به صورت جداگانه بر روی سطح چاپ پاشیده می‌شود. در چاپگرهای لیزری، جوهر افشان و فتوکپی از این روش چاپ استفاده می‌گردد.
افست یک سیستم چاپ است که در حال حاضر کاربرد بسیار گسترده‌ای برای چاپ انواع بروشور، کاتالوگ، پوستر، کارت ویزیت و انواع فرم‌ها دارد.
چاپ افست به عنوان به صرفه‌ترین روش چاپی برای چاپ انبوه شناخته می‌شود. در این روش سیستم رنگی Cyan Magenta , Yellow , black استفاده می‌شود و رنگ‌ها به طور مجزا بر روی سطح مورد نظر چاپ می‌شوند .
با استفاده از چاپ افست تصاویر با کیفیت خوب چاپ می‌شوند و رنگ‌ها نیز کاملا تثبیت می‌گردند. یکی از مزایای اصلی این نوع چاپ، امکان چاپ تیراژ بالا است که برای بسیاری از شرکت‌ها و سازمان‌ها مقرون به صرفه است.
اپراتور در این روش چاپ می‌تواند با کنترل کلیدهای چاپگر، جریان جوهر را تنظیم نماید و بنابراین در طی فرایند چاپ کیفیت چاپ تصاویر در سطح مطلوب باقی می‌ماند. از مزیت‌های دیگر این چاپ می‌توان به استفاده آن برای اغلب سطوح اشاره نمود.
با استفاده از چاپ افست می‌توان طرح مورد نظر را بر روی سطوح مختلفی مانند چوب، انواع کاغذ، کارتن، چرم، پارچه، فلز، پلاستیک و غیره چاپ نمود.
این ویژگی چاپ افست در صنعت چاپ و بسته‌بندی بسیار مهم و حائز اهمیت است. به همین دلیل چاپ افست یکی از بهترین روش‌های چاپ بر روی بسته‌بندی انواع محصولات در نظر گرفته می‌شود.
این روش چاپ برای بسته‌بندی دارای قابلیت‌هایی است که از جمله آنها می‌توان به قابلیت چاپ بر روی مقوای Blacklayer، استفاده از لاک Water Base با ماشین اسپید استر، امکان تشکیل لمینت برای جعبه سازی و همچنین امکان ایجاد خط کارتن و جعبه‌سازی اشاره نمود.
چاپ افست در صنعت بسته‌بندی دارای مزایایی زیادی است.به طوری که با استفاده از این نوع چاپ می‌توان اطلاعات مربوط به تاریخ تولید و مصرف، خواص و ویژگی‌های محصول و نحوه استفاده از آن را بر روی بسته‌بندی محصول درج نمود. در نتیجه در دنیای گسترده چاپ و بسته‌بندی با روش چاپ افست می‌توان یک محصول را به طور مطلوبی به مصرف کنندگان معرفی کرد.
در چاپ افست نیز مانند تمامی انواع چاپ باید از مرحله طراحی کار را شروع نمود.طراحی یک کار حساس و تخصصی است که باید به وسیله یک شخص با تجربه و مسلط به برنامه‌های گرافیکی انجام گردد.
بنابراین بهتر است این مرحله به افرادی که طراح گرافیک هستند سپرده شود تا با استفاده از دانش و تجربه کافی خود بتوانند نکات لازم را در طرح مورد نظر رعایت نمایند و یک طرح مطلوب و قابل قبول ارائه دهند. در مرحله دوم طرح تکمیل شده به لیتوگرافی برده می‌شود.
به دلیل اهمیت این مرحله در چاپ افست، این نوع چاپ با نام چاپ لیتوگرافی نیز شناخته می‌شود. در لیتوگرافی به وسیله دستگاه مخصوصی از طرح نهایی فیلم تهیه می‌گردد و سپس فایل‌های طراحی شده به صفحات فلزی تبدیل می‌شوند. این صفحات برای انجام مرحله چاپ به چاپخانه منتقل می‌گردند. در مرحله نهایی عملیات چاپ صورت می‌گیرد و طرح مورد نظر بر روی کاغذ انتقال می‌یابد.
 |
لیتوگرافی عملیاتی است که طی آن صفحاتی فلزی از جنس آلومینیوم به نام زینک یا پلیت ساخته می‌شوند.این صفحات برای انجام چاپ افست مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع می‌توان لیتوگرافی را یک مرحله واسطه در چاپ افست در نظر گرفت.
در لیتوگرافی فایل‌ها به چهار رنگ اصلی تقسیم شده و تصویر مربوط به هر رنگ با استفاده از یک نوع پلیمر ویژه بر روی صفحه فلزی چاپ می‌گردد. سطح این ورقه فلزی به گونه‌ای ساخته شده است که مرکب چاپ را اصلا جذب نمی‌کند.
اما پلیمری که طرح را به صفحه فلزی منتقل می‌نماید، قادر به جذب مرکب است. با استفاده از همین خاصیت عملیات چاپ افست صورت می‌گیرد.
فرایند ساخت زینک سنگین و پر کار است.برای انجام این کار ابتدا باید یک فیلم تهیه شود و سپس ساخت زینک صورت گیرد.
دستگاهی به نام ایمیج ستر صفحه فلزی یا زینک را می‌سازد. این دستگاه چهار فایل جدا شده از فایل اصلی را با استفاده از رنگ مشکی بر روی یک طلق شفاف پرینت می‌گیرد.
در واقع این دستگاه به عنوان یک پرینتر سیاه وسفید عمل می‌نماید که رزولوشن و دقت چاپ بسیار بالایی دارد. هنگامی که تلق‌ها آماده شد، آنها را بر روی زینک‌های خام قرار داده و با استفاده از گیره‌های خاصی ثابت می‌نمایند.
بر روی سطح زینک خام مواد پلیمری وجود دارند که می‌توانند مرکب را جذب کنند. در طی عملیات ساخت زینک باید قسمت‌های اضافی این پلیمرها برداشته شود تا فقط طرح اصلی باقی بماند.
این مواد پلیمری در مقابل نور فرابنفش حساس هستند و تبخیر می‌شوند. تلق‌های شفاف آماده شده که بر روی زینک ثابت شده‌اند، در محفظه‌ای از نور قرار می‌گیرند.
در نتیجه پلیمرها در بخش‌هایی از زینک که در مقابل طلق شفاف هستند و در معرض نور قرار دارند، تبخیر می‌گردند. ولی در بخش‌هایی که مقابل قسمت‌های سیاه فیلم هستند، پلیمرها باقی می‌مانند.
سپس زینک درون یک محلول قلیایی که معمولا حاوی آمونیاک است، شستشو داده می‌شود تا مواد احتمالی باقی مانده در قسمت‌های نور دیده کاملا پاک شوند. در نهایت زینک برای تثبیت بخش‌های نور ندیده درون یک محلول دیگر قرار می‌گیرد. امروزه روش‌های جدیدی برای ساخت زینک وجود دارد که نیازی به درست کردن فیلم ندارند. در این شیوه‌های نوین دستگاهی به نام پلیت ستر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع در این روش، فایل از کامپیوتر به دستگاه فرستاده می‌شود و زینک ایجاد شده و آماده از دستگاه خارج می‌گردد. چاپ لیتوگرافی بر اساس ابزار مورد استفاده و روش الگو و انتقال آن به روش‌های مختلفی انجام می‌گردد.
روش حکاکی ردیفی و روش تکرار موازی دو شیوه رایجی هستند که در لیتوگرافی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در روش حکاکی ردیفی طرح انتخابی به وسیله مکانیسم‌های مکانیکی و الکترومکانیکی انتقال می‌یابد. در این روش حکاکی به طور مستقیم صورت می‌گیرد. این شیوه از لیتوگرافی سرعت بالایی ندارد اما از نظر دقت و کیفیت از استاندارد بالایی برخوردار است.لیتوگرافی به روش تکرار موازی نسبت به روش حکاکی ردیفی سرعت بالاتری دارد و در مواردی که نیاز به سرعت بیشتر است، روش تکرار موازی برای انتقال طرح چاپی به کار برده می‌شود.
نحوه انتقال طرح مورد نظر در شیوه تکرار موازی به صورت تابشی است و باید به وسیله ماسک نوری صورت گیرد.هر چند این روش با سرعت بالاتری انجام می‌گردد اما چون چاپ طرح در آن با محدودیت‌هایی همراه است و نمی‌توان طرح‌ها را به صورت دلخواه اعمال نمود، در اغلب موارد از روش حکاکی ردیفی استفاده می‌شود. از جمله روش‌های لیتوگرافی تکرار موازی می‌توان لیتوگرافی مهر نانو، لیتوگرافی نوری و چاپ تماسی را نام برد.
لیتوگرافی یک واژه یونانی است که از ترکیب دو کلمه لیتوس به معنای سنگ و گرافیا به معنای نوشتن ساخته شده است. به همین دلیل لیتوگرافی با نام چاپ سنگی نیز شناخته می‌شود. با وجود این لیتوگرافی برای اولین بار در سال 1796 میلادی به وسیله آلمانی‌ها اختراع گردید. یک آوازه خوان تئاتر در آلمان به دلیل بالا بودن هزینه‌های چاپ تصنیف‌هایش به دنبال راه حل مناسبی بود.
او با به کار بردن تیزاب بر روی سنگ‌های صاف و سبک توانست به روش لیتوگرافی دست یابد. در انگلیس نیز در سال 1853 میلادی فردی به نام جان استراتر توانست روشی به نام لیتوگرافی افست را ثبت نماید. در اروپا در قرن نوزدهم فقط روش لیتوگرافی برای چاپ تصاویر با تیراژ بالا وجود داشت. در ایران نیز لیتوگرافی برای اولین بار در دوره قاجار و همزمان با سلطنت فتحعلی شاه صورت گرفت.
در آن دوره عباس میرزا فردی به نام میرزا صالح شیرازی را مأمور نمود تا از مسکو دستگاه لیتوگرافی را به ایران آورد.میرزا صالح نیز دستگاه را به تبریز برده و اولین چاپخانه سنگی را در ایران تاسیس نمود.این گونه بود که لیتوگرافی از اروپا وارد ایران شد. قرآن اولین کتابی بود که در سال 1250 هجری قمری در تبریز با استفاده از لیتوگرافی به چاپ رسید. سپس در سال 1259 هجری قمری تهران نیز از لیتوگرافی برخوردار شد. بعد از آن هم در مدت زمان کمی به سایر شهرها رسید و برای 50 سال در ایران تنها روش چاپ بود.
 |
 |
چاپ تصاویر به شیوه چاپ افست به دلیل استفاده از روش‌های لیتوگرافی با کیفیت بالایی صورت می‌گیرد. از لحاظ هزینه نیز این نوع چاپ برای تیراژ بالا بسیار به صرفه است اما در تیراژ کم هزینه‌ها کمی افزایش می‌یابد.
زیرا فرایند چاپ افست با استفاده از لیتوگرافی وقت‌گیرتر بوده و دستگاه‌های به کار رفته در این روش نیز نسبت به دستگاه‌های چاپ دیجیتال حساس‌تر هستند. به طور کلی برای انجام چاپ افست زمان بیشتری در مقایسه با چاپ دیجیتال نیاز است.
با این وجود چاپ افست با روش لیتوگرافی به دلیل کیفیت مطلوب و هزینه مناسب ترجیح افراد بسیاری است. لیتوگرافی در چاپ افست مزایای بسیار دیگری نیز به همراه دارد. یکی از این مزایا انتخاب رنگ مناسب و دلخواه یک طرح برای ایجاد تصاویر با کیفیت است.
همچنین به کار بردن انواع کاغذ با ابعاد و اندازه‌های متفاوت در این روش از جمله مزیت‌های آن به شمار می‌آید. ضخامت و جنس کاغذ نیز هر چه باشد، برای چاپ به شیوه لیتوگرافی قابل استفاده است. این مزیت لیتوگرافی در صنعت چاپ و بسته‌بندی بسیار کارآمد و مهم تلقی می‌شود.
در حال حاضر با توسعه و پیشرفت انواع تکنولوژی در صنعت چاپ برای چاپ افست و لیتوگرافی، رقیب‌های جدی و سرسختی مانند چاپ دیجیتال به وجود آمده است.
سرعت بالای چاپ دیجیتال باعث شده است که ناشران زیادی به استفاده از چاپ دیجیتال روی آورند. اما سیستم رنگی متنوع در چاپ افست، توان رقابت را از چاپ دیجیتال گرفته است.
چرا که در چاپ دیجیتال از سیستم‌های رنگی CMYK و سیاه و سفید استفاده می‌گردد ولی در چاپ افست و لیتوگرافی علاوه بر آنها قابلیت استفاده از سیستم رنگ پنتون نیز وجود دارد.
در نتیجه حتی با وجود پیشرفت زیاد تکنولوژی هنوز هم لیتوگرافی می‌تواند رنگ‌های متنوعی را با بهترین کیفیت به چاپ برساند. بنابراین لیتوگرافی همچنان در چاپ افست به ویژه در زمینه چاپ و بسته‌بندی طرفداران بسیار زیادی دارد.
با توجه به مطالبی که بیان شد باید گفت که لیتوگرافی در صنعت چاپ بسیار حائز اهمیت است. در واقع لیتوگرافی یکی از مراحل چاپ افست به شمار می‌آید که از زمان‌های گذشته تا کنون مورد استفاده واقع شده است.
اهمیت و جایگاه لیتوگرافی به اندازه‌ای است که آن را مادر صنعت چاپ نامیده‌اند. در چاپ و بسته‌بندی انواع محصولات از مواد غذایی تا داروها و لوازم بهداشتی و آرایشی نیاز به لیتوگرافی به طور برجسته‌ای احساس می‌گردد.
لیتوگرافی چیست و چگونه انجام می‌شود؟لیتوگرافی عملیاتی است که طی آن صفحاتی فلزی از جنس آلومینیوم به نام زینک یا پلیت ساخته می‌شوند.این صفحات برای انجام چاپ افست مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع می‌توان لیتوگرافی را یک مرحله واسطه در چاپ افست در نظر گرفت. در لیتوگرافی فایل‌ها به چهار رنگ اصلی تقسیم شده و تصویر مربوط به هر رنگ با استفاده از یک نوع پلیمر ویژه بر روی صفحه فلزی چاپ می‌گردد. سطح این ورقه فلزی به گونه‌ای ساخته شده است که مرکب چاپ را اصلا جذب نمی‌کند.
چاپ افست چگونه انجام می‌شود؟در چاپ افست نیز مانند تمامی انواع چاپ باید از مرحله طراحی کار را شروع نمود.طراحی یک کار حساس و تخصصی است که باید به وسیله یک شخص با تجربه و مسلط به برنامه‌های گرافیکی انجام گردد. بنابراین بهتر است این مرحله به افرادی که طراح گرافیک هستند سپرده شود تا با استفاده از دانش و تجربه کافی خود بتوانند نکات لازم را در طرح مورد نظر رعایت نمایند و یک طرح مطلوب و قابل قبول ارائه دهند.
لیتوگرافی در چاپ افست چه مزیت‌هایی دارد؟چاپ تصاویر به شیوه چاپ افست به دلیل استفاده از روش‌های لیتوگرافی با کیفیت بالایی صورت می‌گیرد. از لحاظ هزینه نیز این نوع چاپ برای تیراژ بالا بسیار به صرفه است اما در تیراژ کم هزینه‌ها کمی افزایش می‌یابد. زیرا فرایند چاپ افست با استفاده از لیتوگرافی وقت‌گیرتر بوده و دستگاه‌های به کار رفته در این روش نیز نسبت به دستگاه‌های چاپ دیجیتال حساس‌تر هستند. به طور کلی برای انجام چاپ افست زمان بیشتری در مقایسه با چاپ دیجیتال نیاز است.
واحد تحقیق و توسعه مجتمع چاپ و بسته بندی کیان مهر